Najpopularniejsze robaki w naszym domu Dom jest wspaniałym miejscem zapewniającym nam schronienie. Niestety zapewnia on również schronienie wielu gatunkom bezkręgowców. Często mogą one długo pozostawać ukryte przed naszym wzrokiem żerując w nocy podczas naszego snu, a za dnia kryjąc się w licznych szparach i szczelinach, które to zwłaszcza w starszych domach są bardzo powszechne. Przez osoby nie będące zawodowymi biologami różne gatunki bezkręgowców w tym również te występujące w domu nazywane są robakami. Dotyczy to zwłaszcza bezkręgowców o miękkim obłym ciele i długości przewyższającej znacząco szerokość, choć dotyczyć może wszystkich bezkręgowców. Mimo iż termin robaki domowe nie jest do końca poprawny również my będziemy się nim posługiwać na potrzeby naszego artykuły i będziemy go używać w celu łącznego określenia wszystkich występujących w domach gatunków bezkręgowców. Obecność robaków w domu Kiedy w końcu zauważymy obecność robaków w naszym domu stajemy przed pytaniem: co to jest? Jak rozróżnić między sobą różne robaki domowe? Jak rozróżnić owady domowe? Jak rozróżnić insekty domowe? Aby odpowiedzieć na te pytania napisaliśmy ten artykuł. Dowiecie się z niego jakie owady występują w domu, co to jest synatropizm, jak wygląda podział owadów magazynowych, czym są owady penetrujące, czym są owady inwazyjne, czym są muchy, jak wygląda mucha, gdzie występują muchy, jakie owady żerują w drewnie, jakie owady najczęściej występują w drewnie, jakie są szkodniki drewna w domach, czym jest spuszczel pospolity, czym jest kołatek domowy, jak wygląda skórnik słoniniec, co je skórnik słoniniec, jak wyglądają pluskwy, co jedzą pluskwy, gdzie występują pluskwy, jak wyglądają mrówki, jak się pozbyć much, jakie są sposoby na muchy, jak się pozbyć pluskiew, jakie są sposoby na pluskwy, jak się pozbyć karaluchów, jakie są sposoby na karaluchy, jak wyglądają karaluchy, jak rozpoznać karaluchy, co zrobić żeby w domu nie było much, co zrobić, żeby w domu nie było pluskiew, co zrobić żeby w domu nie było karaluchów, jak wyplenić robactwo, jak zwalczyc robactwo i jak się pozbyć robactwa. Co łączy robaki domowe ? Robaki domowe to zwierzęta synantropijne czyli żyjące w środowisku silnie przekształconym przez człowieka. Większość występujących w domu robaków zaliczanych jest do jednej z dwóch gromad stawonogów, a mianowicie do owadów lub pajęczaków. Podstawową różnicą pomiędzy owadami, a pajęczakami jest fakt, że owady mają 6 nóg, podczas gdy pajęczaki mają ich 8. Do tych dwóch gromad zalicza się wszystkie gatunki bezkręgowców, które zostaną opisane w naszym artykule. Ponieważ wszystkie robaki, które opiszemy zaliczane są do dwóch spokrewnionych ze sobą gromad istnieje szereg łączących je cech, które wymienimy poniżej aby nie pisać o nich kilkukrotnie przy każdym wymienianym robaku. Wszystkie one mają ciała pokryte twardym szkieletem zewnętrznym ochraniającym wnętrze ciała i stanowiącym zaczep dla mięśni. Wszystkie mają członowane odnóża których liczba zawsze jest parzysta. Wszystkie mają też otwarty układ krwionośny w którym zamiast krwi krąży hemolimfa. Wszystkie mają też trójodcinkowy układ trawienny w którym jedynie w środkowej części może odbywać się trawienie. Wszystkie robaki domowe cechują się wysokim tempem rozmnażania sprawiającym, że nawet niewielka populacja robaków domowych, która pojawiła się w domu może szybko rozwinąć się do zatrważających rozmiarów. Nie ma w tym nic dziwnego. W końcu robaki domowe, które rozmnażały się wolno dawno wyginęły na skutek ich zwalczania lub uległy konkurencji ze strony innych gatunków robaków domowych. Szybkie tempo rozmnażania charakteryzujące robaki domowe oznacza, że w przypadku zauważenia ich obecności należy natychmiast podjąć działania mające na celu zwalczanie robactwa. W przeciwnym razie może dojść do szybkiego wzrostu ich liczebności. Szybkość rozwoju, a tym samym długość pokolenia większości robaków cechuje się dużym stopniem zróżnicowania w zależności od czynników zewnętrznych w tym zwłaszcza od rodzaju dostępnego pokarmu i jego ilości, temperatury i wilgotności powietrza lub pokarmu. Zależności te istnieją zwłaszcza w przypadku szkodników drewna oraz szkodników, które zostały przywleczone do Polski z rejonów tropikalnych. W celu podjęcia odpowiednich działań konieczna jest identyfikacja robaka. Trzeba wiedzieć co to za robak? Jakiego robaka mam w domu? Sposoby podziału robaków domowych Aby umożliwić rozpoznanie gatunku robaków domowych przedstawimy najpowszechniejsze z nich. Najpierw jednak zapoznajmy się najpowszechniejszymi podziałami robaków domowych a wiec podziałem systematycznym, ze względu na sposób poruszania się i ze względu na rodzaj spożywanego pożywienia. Podział systematyczny Najpowszechniejszym spośród podziałów robactwa jest podział systematyczny. Jak wspominaliśmy większość robaków domowych zaliczamy do owadów lub pajęczaków. Większość owadów domowych zaliczamy do rzędów chrząszczy, karaczanów, motyli, muchówek, pcheł lub pluskwiaków. Większość występujących w domach pajęczaków zaliczamy do rzędów pająków lub roztoczy. Podział robaków domowych ze względu na sposób poruszania się Robaki zaliczane do owadów podzielić możemy ze względu na sposób poruszania na latające i biegające. Podział robaków domowych ze względu na rodzaj spożywanego pożywienia Robaki będące szkodnikami dzielone mogą być na grupy ze względu na rodzaj spożywanego pożywienia. Rodzaj spożywanego pożywienia decyduje o rodzaju powodowanych przez dane robactwo zniszczeń. Właśnie tym podziałem będziemy posługiwali się w dalszej części naszego artykułu. Szkodniki magazynowe i żywiące się resztkami Szkodnikami magazynowymi nazywamy różne gatunki szkodników odżywiających się naszą żywnością, które obok domów często pojawiają się również na terenie magazynów. W naszym artykule omówimy je wspólnie z innymi, niezaliczanymi do szkodników magazynowych owadami dla których źródłem pożywienia są pozostawiane przez człowieka produkty żywnościowe lub ich resztki. Szkodniki magazynowe lub żywiące się resztkami stanowią najliczniejszą grupę robaków w domu. Szkodniki te również same mogą być podzielone w zależności od tego, czy mogą atakować produkty opakowane. Większość szkodników magazynowych to szkodniki atakujące wyłącznie nieopakowane produkty. Dużo mniejszą grupę stanowią szkodniki penetrujące atakujące opakowane produkty. Wyróżniamy też szkodniki inwazyjne atakujące opakowane produkty poprzez otwory utworzone przez szkodniki penetrujące oraz przez inne otwory i szczeliny. Większość spośród tak zwanych owadów inwazyjnych może wniknąć do wnętrz opakowań jeśli otwory wewnątrz nich mają co najmniej 2 milimetry średnicy, ale istnieją również owady, które mogą przeniknąć do nich przez znacznie mniejsze, mające nawet jedynie 0,3 milimetra otwory. Do robactwa żywiących się resztkami zaliczamy między innymi robaki takie jak karaluchy, mrówki, muchy i muszki owocowe. Skórnik słoniniec Ciało skórnika słonińca jest spłaszczone i owalne. Przednia część pokryw skórnika słonińca jest jasnobrązowa, a tył ma czarną barwę. Skórnik słoniniec żeruje na produktach zwierzęcych takich jak na przykład łój, mączka mięsno-kostna, pęcherze, suszone mięso, wędliny i włosie. Karaluchy Karaluchy to czarne owady mające do trzech centymetrów długości. Są one wyjątkowo wytrzymałe na zgniatanie dzięki czemu mogą one dalej poruszać się nawet po bliskim spotkaniu z kapciem lub innymi przedmiotami. Karaczany spożywają różnego rodzaju prodkukty żywnosciowe znajdujące się w spiżarniach I kuchniach. Karaluchy sa przenosicielami wielu niebezpiecznych dla ludzkiego zdrowia pierwotniaków, wirusów, bakterii i grzybów. Odchody i wylinki karaluchów mogą powodować reakcje astmatyczne wśród wdychających je osób. Mrówki Mrówki to kolejne owady często pojawiające się w domach. Głowa mrówek jest duża, tułów wąski, a odwłok kulisty. Mrówki rzadko pojawiają się pojedynczo. W domach zazwyczaj zaobserwować możemy duże ilości tych owadów wędrujące jedna za drugą. Szczególnie dużym problemem w domach ą cechujące się niewielkimi rozmiarami mrówki faraona. Mrówki faraona mają zaledwie 1,5 milimetra długości i żółte zabarwienie. Małe rozmiary sprawiają, że osoby mające je w domu często nie są w stanie rozpoznać, że mają do czynienia z mrówkami ponieważ ich niewielkie rozmiary nie pozwalają dostrzec szczegółów anatomicznych świadczących o przynależności tych owadów do mrówek. Muchy Owadami, które widujemy w domach najczęściej są muchy. Jest tak dlatego, że są one w nich tak powszechne, ale również dlatego, że nie podejmują one żadnych działań aby ukryć się przed człowiekiem. Podczas gdy wiele innych gatunków owadów ucieka kiedy tylko zobaczą człowieka, a wiele spośród nich żeruje wyłącznie wtedy kiedy jest ciemno muchy przesiadują na ścianach, sufitach i przedmiotach znajdujących się wewnątrz pomieszczeń oraz latają wewnątrz nich bez względu na to, czy są w nich ludzie, czy też nie. Budowa oczu much sprawiająca, że są one wyjątkowo wrażliwe na ruch oraz szybko działający układ nerwowy sprawia, że szybko reagują na ewentualne ataki i często udaje się im uciec przed osobami usiłującymi je zabić za pomocą ręki lub packi. Muchy są widokiem na tyle powszechnym , że właściwie każdy wie jak wygląda parafrazując zdanie z „Nowych Aten” ks. Benedykta Chmielewskiego można by powiedzieć, że mucha jaka jest każdy widzi. Mimo to przypomnijmy jak wygląda. Muchy mają duże głowy na których znajdują się wyjątkowo duże w porównaniu do rozmiarów ciała oczy umożliwiające jak wspominaliśmy szybą ucieczkę much przed nagłymi zagrożeniami. Tułów jest ciemnoszary z podłużnymi paskami. Odwłok szarożółty. Skrzydła przezroczyste. Aparat gębowy liżący w postaci zwijającej się rurki. Muchy w domach najliczniej pojawiają się tam, gdzie mogą liczyć na najłatwiejszy dostęp do pożywienia czyli w kuchni. Muchy stanowią w domach spore zagrożenie głównie ze względu na fakt, że przenoszą one liczne choroby. Muszki owocówki Much domowych nie należy mylić z muszkami owocówkami znanymi również jako wywilżny. Wywilżny to robaki występujące w miejscach w których znajdują się rozkładające się substancje roślinne będące ich pokarmem. Pokarmem wywilżn są zwłaszcza rozkładające się owoce i soki owocowe. Muszki owocówki są znacząco mniejsze od much domowych i mają czerwone oczy. Owady żerujące w drewnie Szkodnikami drewna w domu nazywamy szkodniki żywiące się drewnianymi przedmiotami znajdującymi się wewnątrz naszego domu lub drewnianymi elementami z których zbudowany jest nasz dom. Osobniki dorosłe szkodników drewna składają jaja na kawałku drewna. Z jaj wylegają się larwy. Larwy szkodnika drewna zazwyczaj żyje kilka lat i cały ten okres spędza żerując w kawałku drewna na którym złożone zostało jajo z którego się wylęgła. Charakterystyczną cechą szkodników drewna jest wyjątkowo długi jak na owada okres rozwoju, który może trwać nawet przez kilka lat. Większość czasu swojego rozwoju szkodniki drewna spędzają pod postacią larw. Długi okres rozwoju tych szkodników spowodowany jest niską wartością energetyczną i niską strawnością spożywanego przez nie pokarmu. Dla celów zwalczania szkodniki drewna dzielone są na grupy w zależności od rodzaju drewna w którym żerują. Jakie szkodniki drewna występują w Polsce ? Do szkodników drewna zaliczmy wiele gatunków owadów spośród których najpowszechniej występującymi na terenie Polski są spuszczel pospolity i kołatek domowy. W domach często występują również stukacz świerkowiec i miazgowiec parkietowiec. Inne gatunki szkodników drewna pojawiają się w domach dość rzadko. Wiele spośród szkodników drewna w ogóle nie występuje w domach lub pojawiają się one jedynie przypadkiem ponieważ żerują jedynie w drewnie żywych drzew. Dotyczy to również dwóch najbardziej znanych grup robaków drewna czyli korników, które żerują wyłącznie w drewnie żywym i termitów, które w ogóle nie występują na terenie Polski. Identyfikacja szkodników drewna Szkodniki drewna podobnie jak inne robactwo najłatwiej zidentyfikować po wyglądzie osobników. Niestety często nie jest to możliwe ponieważ ukrywają się one wewnątrz drewna którego wolelibyśmy nie niszczyć. Na szczęście istnieje wiele czynników umożliwiających zidentyfikowanie gatunku szkodnika drewna w sytuacji, gdy nie jest możliwe zaobserwowanie jego żywych osobników. Przede wszystkim są nimi odgłosy żerowania wydobywające się z wnętrza drewna. Odgłosy żerowania poszczególnych szkodników drewna bywają bardzo charakterystyczne. Na przykład dźwięk żerowania kołatka przypomina kołatanie. Jeśli doszło już do przekształcenia się niektórych larw w postaci dorosłe, które opuściły drewno w którym żerowały larwy na drewnie zauważyć można otwory wylotowe przez które zostało ono przez nie opuszczone. Różne owady żerujące w drewnie pozostawiają różnej wielkości otwory wylotowe. Ich wielkość zazwyczaj skorelowana jest z wielkością samego owada. Z otworów wylotowych może wysypywać się mączka drewna. Wygląd tej mączki jest kolejnym czynnikiem pozwalającym na określenie gatunku owada. Pomocne w zidentyfikowaniu robaka może być miejsce w których odbywa się żerowanie. Na przykład kołatek domowy preferuje piwnice i inne dolne części budynków podczas gdy spuszczel częściej pojawia się w suchych częściach budynków takich jak na przykład poddasza. Ostatnim czynnikiem pomagającym w identyfikacji jest wiedza na temat szkodników drewna występujących w danej okolicy. Spuszczel pospolity Larwy spuszczela żerować mogą we wszystkich elementach budynków, które wykonane są z drewna. Larwy spuszczela pospolitego są dość duże. Mogą one osiągać nawet 30 milimetrów długości. Osobniki dorosłe mają od 7 do 21 milimetrów długości. Jak rozpoznać, że mamy spuszczela? Świadczą o tym odgłosy żerowania tego zwierzęcia w drewnie. Usłyszeć je można zwłaszcza podczas gorących dni kiedy to ich żerowanie jest szczególnie intensywne. Kołatek domowy Chrząszcze kołatka są niewielkie. Mają one od 2 do 4 milimetrów długości. Larwy kołatka są większe od postaci dorosłych. Osiągają one do 6 milimetrów długości. Kołatek domowy jest brązowy lub czerwono-brązowy. Osy, pszczoły i szerszenie W domach pojawiać się mogą również osy, pszczoły i szerszenie. Zazwyczaj gniazda tych owadów znajdują się na zewnątrz budynków, a jedynie pojedyncze osobniki przypadkowo wlatają do wnętrz domów. Niestety zdarza się również, że wymienione przed chwilą owady zakładają swoje gniazda we wnętrzach domów na przykład na poddaszach. Charakterystyczną cechą tych zwierząt są żółto-czarne pasy znajdujące się na ich odwłokach. Wszystkie spośród wymienionych zwierząt posiadają żądła którymi mogą boleśnie żądlić ludzi. W przypadku jednoczesnego ataku dużej ilości tych zwierząt może dojść nawet do zgonu. W przypadku osób szczególnie wrażliwych na przykład uczulonych na jad do zgonu może dojść nawet w przypadku stosunkowo niewielkiej liczby użądleń. Szkodniki muzealne/archiwalne Osobną grupę stanowią szkodniki żerujące w inne niż drewno przedmiotach takich jak na przykład futra lub inne przedmioty. Szkodniki takie często pojawiają się na terenie muzeów lub miejsc w których przechowywane są archiwalia stąd też mimo iż są to robaki często występujące w domach mogą być one określane jako szkodniki muzealne lub szkodniki archiwaliów. Pasożyty Kolejną grupę robaków w domach stanowią pasożyty. Pasożyty to zwierzęta Odżywiające się tkankami innych żywych zwierząt. Dla pasożytów występujących w domach pokarm stanowią głównie ciała ludzi lub zwierząt domowych. pluskwy Pluskwy są pasożytami człowieka żywiącymi się ludzką krwią. W przeciwieństwie do większości pasożytów pluskwy pozostają w pobliżu człowieka jedynie podczas pobierana pokarmu. Czas pomiędzy poszczególnymi pobraniami pokarmu spędzają one w meblach, materacach i w różnego rodzaju szczelinach znajdujących się w domach. O żerowaniu pluskiew na naszym ciele świadczą przede wszystkim ich ugryzienia. Zazwyczaj na ciele zaobserwować można 3 lub 4 ugryzienia układające się w jedną linię. Ugryzienia te czasami trudno jest rozpoznać ponieważ są mało charakterystyczne. Ślady ugryzień u poszczególnych osób różnią się pod względem wielkości, poziomu bolesności i czasu jaki pozostają na skórze. W przypadku niektórych osób zerowanie pluskiew nie pozostawia żadnych śladów na ciele. Pluskwy wydzielają charakterystyczny, przypominający zapach gnijących malin zapach. Pluskwy mają 3 milimetry szerokości i od 4 do 6 milimetrów długości. Niewielkie rozmiary umożliwiają tym owadom długotrwałe ukrywanie się nawet w stosunkowo niewielkich szczelinach. Wygląd odwłoka pluskiew zmienia się w zależności od tego jak dawno spożywały one krew. Odwłoki głodnych pluskiew są brązowe I pomarszczone, a odwłoki pluskiew najedzonych purpurowe i rozdęte. Pluskwy słabo widzą w związku z czym swoich oczu używają głownie do sprawdzania, czy jest noc, czy też dzień. Na stopach pluskiew znajdują się niewielkich rozmiarów haczyki umożliwiające im poruszanie się po nierównych powierzchniach. Komary Komary to kolejny pasożyt żywiący się ludzką krwią. Do domów zazwyczaj trafiają one poprzez otwarte okna lub drzwi. W domach pojawiają się pojedyncze osobniki komarów. Pojawieniu się komarów w domu można z łatwością zapobiec poprzez założenie siatki na okna. Pająki Pająki jako jedne z nielicznych robaków domowych są drapieżnikami. Polują one na występujące w domu owady latające. Zwalczanie pająków nie jest konieczne. Przestaną one pojawiać się w domu jeśli znikną z nich owady latające ponieważ pozbawi je to źródła pożywienia. Jak robaki przedostają się do wnętrz domów ? Robaki nie pojawiają się w domach same z siebie. Nie powstają z brudu jak myślano jeszcze kilka wieków temu. Wszystkie one muszą dostać się do naszych domów z zewnątrz. Najczęstszymi drogami dostawania się robaków do wnętrz naszych domów są okna i drzwi. W związku z tym należy zamykać drzwi, a w oknach należy zamontować siatki zapobiegające przedostawaniu się owadów latających do wnętrza domu. Robaki domowe mogą przedostawać się do wnętrza domów wraz z ludźmi. Pasożyty mogą przedostawać się do domów na naszych ciałach. Robaki przedostają się do naszych domów też na produktach, które przynosimy ze sobą. Niestety całkowite wyeliminowanie prawdopodobieństwa przyniesienia robaków do domu z zewnątrz nie jest możliwe. Nie zawsze mamy też możliwość zatkania wszystkich szpar przez które mogą się one do naszego domu lub mieszkania przedostać. Co sprzyja rozwojowi robaków w domu ? W związku z tym należy zadbać o to, aby warunki panujące wewnątrz domów nie sprzyjały rozwoju robaków domowych. Co najbardziej sprzyja rozwojowi robaków w domu? Jest to dostęp do pożywienia. Jeśli więc nie chcemy mieć robaków w domu powinniśmy ograniczyć im dostęp do pożywienia. W tym celu należy dbać o to, aby w domu panował porządek i higiena. Resztki żywności porozsypywane na podłodze i znajdujących się w domu przedmiotach są doskonałym źródłem żywności dla robaków domowych. Dom powinien być zatem regularnie sprzątany. Dotyczy to zwłaszcza pomieszczeń w których przygotowywane lub spożywane są posiłki. Żywność powinna być przechowywana wewnątrz szaf lub lodówek, które to powinny być zamykane aby uniemożliwić robakom domowym przedostanie się do ich wnętrza i pożywienie znajdującym się w nich pokarmem. Zwalczanie robaków domowych Robaki domowe są małe niemniej lista powodowanych przez nie problemów mała nie jest w związku z tym opracowano szereg metod mających na celu ich zwalczanie. Zidentyfikowanie gatunku robaka występujacego w domu pozwala na podjecie decyzji dotyczacej wyboru metody jego zwalczenia. Istnieje wiele metod którymi przeprowadzane jest zwalczanie robaków domowych. Z tego powodu bardzo ważne jest właściwe dopasowanie metody do gatunku zwalczanych owadów, poziomu infestacji I innych czynników. Często zdarza się, że w celu zwlaczenia owadów konieczne jest jednocześnie skorzystanie z kilku metod. Oprysk szczegółowy Najskuteczniejszą spośród metod zwalczania owadów w domu jest oprysk szczegółowy. Oprysk może dotyczyć za równo powierzchnii jak i zakamarków. Oprysk szczegółowy umożliwia skierowanie substancji chemicznych bezpośrednio do miejsca w którym znajdują się owady z którymi mamy problem. Na skuteczność oprysku szczegółowego duży wpływ ma doświadczenie przeprowadzającego zabieg technika. Jeśli oprysk nie obejmie wszystkich miejsc w których wystepują owady moze to doprowadzić do przeżycia części ich populacji. Oprysk ogólny Znacznie mniej skuteczny, a jednocześnie szkodliwy dla zdrowia jest oprysk ogólny. Podczas oprysku ogólnego substancje insektobójcze nie docierają do zakamarków co jest główną przyczyną niskiego poziomu skuteczności tej metody. Zwalczanie termiczne Dla każdego owada istnieje ściśle określony zakres temperatur umożliwiający jego przeżycie. Dobrym sposobem na owady jest poddanie ich działaniu temperatur wykraczających poza ten zakres. Zwalczanie owadów w ten sposób nazywamy zwalczaniem termicznym. Zwalczanie termiczne może polegać zarówno na podniesieniu temperatury do poziomu w którym następuje śmierć robaka jak i na obniżeniu jej do poziomu powodujący jego śmierć. Zwalczanie termiczne stosowane jest za równo do zwalczania owadów jak i pajęczaków. Wymrażanie przeprowadzane jest poprzez przystawienie do miejsc w którym mogą znajdować się owady dyszy. Z dyszy tej wydobywa się dwutlenek węgla. Dwutlenek węgla rozpręża się podczas opuszczania dyszy co prowadzi do obniżenia jego temperatury. Niska temperatura prowadzi do błyskawicznego wymrożenia, a tym samym do śmierci owadów, które są zwalczane. Podczas wymrażania bardzo ważne jest to, aby dysza znajdowała się bardzo blisko siedliska robaków. Dwutlenek węgla jedynie w niewielkiej odległości od dyszy zachowuje niską temperaturę umożliwiającą wymrożenie robaka. Wraz ze wzrostem odległości wzrasta temperatura dwutlenku węgla, a tym samym jego skuteczność. Zwalczanie szkodników drewna Zwalczanie szkodników drewna wymaga użycia specyficznych metod, które są całkowicie inne od metod stosowanych w celu zwalczania innych owadów. Ponieważ stadium larwy szkodników drewna jest znacząco dłuższe od stadium osobników dorosłych zwalczane są zazwyczaj larwy. Robaki w drewnie zwalczane ą za pomocą promieniowania mikrofalowego, fumigacji, iniekcji ciśnieniowej i innych metod. Należy pamiętać, że nie są to wszystkie metody zwalczania owadów w domu dostępne na rynku. Ze względu na dużą ilość występujących w domu robaków również w ich przypadku nie wymieniliśmy wszystkich. Nie uwzględniliśmy zwłaszcza organizmów niewidocznych gołym okiem takich jak na przykład roztocze.